Avrupa Birliği’nde (AB) bir süredir gelen mültecilerin sayısını azaltma ve iltica başvurusunda bulunan ve bu başvuruları reddedilen mültecilerin sınırdışı edilmesi yönündeki politikalar hayata geçiriliyor. Sınırdışı edileceklerin geldikleri ülkelere gönderilmeleri durumunda üçüncü güvenli ülkeye gönderilmesi de kesinleşmiş görünüyor.
Pazartesi günü Brüksel’de Avrupa Birliği içişleri bakanları, yeni “Geri Dönüş Direktifi”nin ayrıntıları ve üye devletler arasındaki sözde dayanışma mekanizmasının düzenlenmesi konusunda anlaşmaya vardı. Buna göre, Nisan 2024’te üzerinde uzlaşılan Ortak Avrupa İltica Sisteminin (GEAS) hayata geçirilmesindeki için son hazırlıklar da tamamlandı.
Bakanların aldığı kararların Avrupa Parlamentosunun onaylaması gerekiyor. Özellikle üçüncü ülkelere geri dönüş merkezlerinin kurulması konusunda eleştiriler var. Sol, Sosyal Demokrat ve Yeşil fraksiyonlar, AB dışında kurulması planlanan geri gönderme merkezlerinin ulusal ve uluslararası hukuka, insan haklarına aykırı olduğuna dikkat çekiyor.
Pro Asyl, Avrupa Mülteci Konseyi (ECRE), Human Rights Watch, Caritas Europa ve Oxfam gibi 60’tan fazla Almanya merkezli ve uluslararası örgüt geçen hafta yaptığı ortak açıklamada, Danimarka’nın dönem başkanlığınca sunulan uzlaşı önerisinin tehlikelerine dikkat çekilmişti.
İçişleri bakanları ise vardıkları uzlaşmayı bir dönüm noktası olarak görüyor. Yeni sınır dışı kararları, AB ülkelerinin “güvenli menşe ülkeler” konusunda ortak bir liste üzerinde anlaşmasını öngörüyor. Bu, söz konusu ülkelerden gelen insanların zulüm görmeyeceği varsayımına dayanıyor. Dolayısıyla bu ülkelerden gelen kişilerin iltica başvuruları neredeyse hiç incelenmeyecek. Listenin, gerici, otoriter rejimlerin işbaşında olduğu birçok ülkeyle genişletilmesi planlanıyor.
Bu durum özellikle cinsel yönelimleri veya cinsiyet kimlikleri nedeniyle ayrımcılığa uğrayan ya da zulüm gören marjinal grupların başvurularının daha fazla reddedilmesine yol açacak. Almanya da geçen hafta Federal Meclisi de güvenli menşe ülke belirleme yetkisinin artık hükümet tarafından yönetmelikle yapılabileceğine karar verdi. Şimdiye kadar parlamento karar vermek zorundaydı.
Ayrıca güvenli üçüncü ülkelerin sayısı beyan yoluyla artırılacak. Buna ek olarak, AB’nin sınırlarında uygulanan geri göndermeme ilkesinde değişikliğe gidilecek. Bu daha daha fazla insanın sınırlardan geri gönderileceği anlamına geliyor. Halbuki, AB, insanlara insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele tehlikesi olan ülkelere gönderilmemelerini güvence altına alan bu uluslararası hukuki ilkeye uymakla yükümlü.
Yeni düzenleme ile “geri itmeler” (pushbacks) fiilen yasallaştırılıyor. Ayrıca, Birleşik Krallık ve İtalya’nın benzer girişimlerinin ulusal mahkemelerce engellenmesinin ardından, üçüncü ülkelerde “geri dönüş merkezleri” kurulabilmesi için yasal çerçeve oluşturulacak. İtalya Arnavutluk’ya, İngiltere ise Ruanda’da geri gönderme merkezleri kurmuş, ancak mahkemeler bu uygulamaları hukuka aykırı olarak ilan etmişti.
AB İçişleri Bakanlarının yeni kararları arasında iltica başvurusu reddedilen sığınmacılara yönelik ev aramaları, elektronik kelepçe uygulanması gibi uygulamalar da içeriyor. Geri gönderme gözaltı süresi de potansiyel olarak belirsiz bir süreye uzatılabilecek.
AB Komisyonu, Mart 2025’te geri dönüş kurallarını sertleştiren ilk taslağı sunmuştu. Şimdi daha da ağır yasaların çıkarılması, büyük ölçüde Almanya’nın yaptığı baskıdan kaynaklanıyor. AP tarafından onaylandıktan sonra gelecek yaz yürürlüğe girmesi planlanan yeni iltica şartları kapsamında Afganistan ve Suriye’ye de sınırdışı mümkün olabilecek.
Her yıl AB genelinde binlerce insan geldiği ülkelere sınır dışı ediliyor. Buna rağmen, bu sayı toplam iltica başvurusu reddedilenlerin çok altında. Almanya 2024 yılında 44.400’den fazla sınırdışı girişimin sadece 11.800’ünü gerçekleştirilebildi. (YH)
