Mehmet Salım
Frankfurt’ta Goethe Üniversitesi Psikolojik ve Nörolojik Dilbilimleri, Psikoloji ve Katalan Filolojisi dallarında öğrenimini tamamlayan dil ve konuşma bozuklukları uzmanı Banu Ergünal, çeşitli kurumlarda bu konu üzerine eğitim seminerleri verip bu alanda çalıştı. Frankfurt‘ta kurulan Nörolinguistik Araştırma Grubu’nun kurucu üyelerinden olan Ergünal, şimdi Ankara’da Odyoloji Konuşma ve Denge Bozuklukları Merkezi’nde dil ve konuşma bozuklukları uzmanı olarak çalışıyor.
Çocuklarda dil öğrenme süreci hangi yaşlarda başlıyor?
Banu Ergünal: Dil öğrenimi tahmin edildiğinden çok daha erken başlar. Hamileliğin yaklaşık 23. haftasında kulak yapısı gelişmiş olur ve bebek daha anne karnında duymaya başlar. Bu süre içinde annesinin konuştuğu dilin ses ve hece yapısını algılayıp öğrenmeye başlar. Bu sebepten dolayı yeni doğan bebeklerde, zaman kaybetmemek için mutlaka işitme testi yapılmalıdır.
Neden küçük çocuklar dilleri ‘sorun’ olmadan öğreniyorlar?
Beynimiz dil öğrenimine hazır bir şekilde dünyaya geliriz. Beynin belirli bölgeleri dil ile ilgili bilgileri kaydetme ve öğrenme ile görevlidir. Bu sebepten dolayı bu kadar kısa zamanda konuşmayı öğrenebiliyoruz. 5-6 yaş civarı bu bölgeler alımda yavaşlamaya başlar, o yaştan sonra öğrenilen diller daha zor ve doğal olmadan, yani ders çalışır gibi öğrenilir. Bu süreç kritik dönem olarak adlandırılır.
Çocuklar bu yaşlarda kaç dili sorun olmadan öğrenebilirler?
Eğitim ve çevresel şartlar ne kadar izin verirse. Beyin yapımız çok dilli büyümeye hazırdır. Tek dillilik tarihsel ve coğrafik şartların getirdiği bir özelliktir. Günlük hayatta koşullar oluşturulursa, sağlıklı bir çocuğun 3-4 dil birden öğrenmesi için herhangi bir engel yoktur.
İki dilli ortamda büyüyen çocuklar genellikle konuşurken dilleri karıştırıyorlar ve aileler bundan kaygı duyuyorlar. Bunu nasıl değerlendirmek gerekiyor?
Bu sadece belirli bir süre içinde gözlemlenir. İki paralel veya hemen arka arkaya dilleri öğrettiğinizde çocuk dört yaşında her iki dile aynı şekilde hakim olabilir. Bu dönemde karıştırmalar devam ederse, sebepleri öğretme şartlarında aranmalıdır. Günde iki saat Türkçe, on saat Almanca konuşan bir çocuk, Almanca’ya daha hakim olduğundan dolayı Türkçe konuşurken Almanca’dan destek alacaktır. Genel olarak çocukların aileleriyle farklı, dışarıda farklı bir dil konuşmalarında herhangi bir sakınca yoktur. Yaşadığı ülkenin dilinin eğitimine en geç 3-4 yaşında başlarlarsa, okul dönemine kadar hazır olurlar. Ailelerin bu konuda hassas davranmaları gerekir. Eğer aileler, yaşadıkları ülkenin diline tam hakim değillerse, yanlış kullanılan bir dili çocuklarına kesinlikle öğretmesinler. Öğretilen hataları düzeltmek çok zordur.
İki dilde büyüyen çocuklarda anadili nasıl tanımlamak gerekiyor?
Kritik dönemde öğrenilen diller anadil olarak kabul edilir. Bir çocuğun birden fazla anadili olabilir.
İki ya da çok dilde büyüyen çocuklarda nelere dikkat etmek gerekiyor?
Bütün dillerin aynı seviyede öğrenilmesi isteniyorsa, dilleri aynı seviyede öğretmemiz veya öğrenme ortamını sağlamamız gerekiyor.
Bir çok aile ‘nasıl olsa kreşte çocuğum Almanca öğrenir’ diye düşünüyor. Bu, çocuğun dilsel gelişimini nasıl etkiliyor?
Eğer çocuk 3-3,5 yaşlarında kreşe başlayacaksa ve kreş Almanca öğrenimi için gereken şartları sağlayabilecekse, bu sorun olmaz. Ancak çocuk 5,5 yaşında, yabancı kökenli çocukların oranı çok yüksek olduğu bir kreşe başlayacaksa, aileler tedbirini en geç 3,5 yaşında alıp çocukların Almanca öğrenebileceği ortamlara girmesini sağlamalıdırlar.
Biraz daha yetişkin çocuklarda dil bozuklukları için neler yapmak gerekiyor?
Konuşma bozukluklarını özellikle geç konuşan çocuklarda ihmal etmemek gerekir, en kısa zamanda bir uzman tarafından değerlendirilmelidir. Konuşma terapisi için Almanya’da sağlık güvencesinden faydalanmak mümkün olabilir. Çok vakit kaybetmemek gerekir, “ailesinde herkes geç konuştu”, “erkek çocuğu biraz daha geç konuşur” gibi sözlere kulak vermeden, en kısa zamanda bir uzmanla görüşmek gerekir.
