Mehmet Salim
John Berger hergün görmeye alıştığımız görüntülere farklı gözle bakan bir yazar. Bu belki de ressamlığından kaynaklıyor. Ama Berger sadece ressam değil, aynı zamanda sanat eleştirmeni, senaryo yazarı, romancı ve belgesel yazarı. Sanırım onu farklı yapan da yüzlere, olaylara, görüntülere tüm bunların duyarlılığı ile bakması. Biz onu daha çok ‚Görme Biçimleri‘ adlı kitabı ile tanıyoruz, ama bu arada Türkçeye bir düzine kitabı çevrildi. Bunlardan birisi de kısa bir süre önce çevrilen ‚Kıymetini Bil Herşeyin‘ adlı kitabı.
GALİPLERİN DEVRİ KISADIR
Berger, ‚Hayata Tutunma ve Direnişe Dair Notlar‘ alt başlığı taşıyan kitabında yine hergün karşılaştığımız ‚görüntülerin‘ izlerini sürüyor. Yoksulluktan mülteci kamplarına, İsrail’in ördüğü duvardan Katrina felaketine, 11 Eylül saldırısından Irak Savaşı’na kadar günümüzün bir çok politik sorununa değinen yazar, tüm bu ‚görüntülerin‘ arkasındaki ilişkileri gözler önüne seriyor ve haksızlığa karşı insanlığı direnişe çağırıyor.
Daha ilk makalesinde „günümüzde sınırsızlık yoksullardan yanadır“ diyen yazar, mağdurların kurduğu ulusal devletlerin kesin olarak faşistleştiğini belirtiyor ve bu tiranlığa karşı kitlelerin yeni direniş yöntemleri geliştirdiğini ve bunun gelecek açısından umut verici olduğunu vurguluyor.
‚Taşlar‘ adlı denemesinde, „Ben galiplerin değil, onların korktuğu mağlupların arasındayım. Galiplerin devri her zaman kısadır; mağlupların ise anlatılmayacak kadar uzun“ diyen yazar açıkça taraf olduğunu belirtiyor ve Filistin’de gördüğü yoksulluğu ve acıları dramatize etmeden gelecek ile bağıntısını kurarak değerlendiriyor.
Filistinlilerin yoksulluğunu istatistiklerle değil, bir karşılaştırma yaparak açıklamaya çalışıyor: Bir yanda Apache ve Cobra helikopterleri, F16’lar, Abrams tankları, Humvee cipleri, elektronik gözlem düzenekleri, göz yaşartıcı bombalar; öte yanda el mancınıkları, sapanlar, cep telefonları, ıskartaya çıkmış kalaşnikoflar, çoğu el yapımı bombalar.
“Bir İsrail askeri olsaydım, tepeden tırnağa silahlanmış olsam da, yine de bunda korkardım” diyen yazar, yoksulluğun insanı sonuç vermesi neredeyse imkansız, en güç kararlar almaya zorladığını ve Filistinlilerin intihar eylemlerini böyle bir karar olduğunu ifade ediyor.
DUVARLARDA GEDİKLER AÇILACAK
‚Duvarlara Karşı Durmanın On Yolu‘ adlı denemesinde, zenginlerin dünyanın her yerinde yoksullardan kendini korumak için bürokratik, ırkçı, gözaltında ve güvenlik duvarları inşa ettiklerini ifade eden Berger, duvarın bir zamanlar sınıf savaşı diye adlandırılan olgunun çatışma alanı olduğunu belirtiyor. Duvarlara karşı halk kitlelerinin henüz ortaya atılmamış sorulara verilecek cevapları, duvarları aşan direnme yeteneklerinin olduğunu belirten yazar, kitlelerin mutlaka yakın gelecekte duvarlarda gedikler açacaklarına işaret ediyor.
Yine Filistinlilerin günlük yaşamına değindiği ‚İnadına Yaşamak‘ adlı makalesinde Berger, ‚İşgal Ordusunun eseri molozdan bahsediyor. Bu evlerin, yolların, sıradan hayatların enkazından oluşan bir molozdan. Yazar bu molozun yanında bir de hergün açıklama yapan politikacıların içeriksiz, anlamdan yoksun bir lakırdı molozundan da söz ediyor ve bunun daha tehlikeli olduğunu ve Filistinlilerin her iki moloza karşı inadına nasıl yaşadıklarını anlatıyor.
Kitapta ayrıca Nazım Hikmet ile ilgili bir makale bulunuyor. Nazım’ı 1954 yılında zar zor hatırladığı bir toplantıda gördüğünü söyleyen Berger, „Sesi güçlü, dingin, benzersiz ve son derece ahenkliydi. İyi tarif edemiyorum zira varlığı ve içtenliği ayan beyan ortadaydı“ derken şiiri hakkında şunları yazıyor: Nazım’ın şiiri, sivri ucu hapishane hücresine saplanmış bir pergel gibi kimi zaman mahrem, kimi zaman geniş çaplı ve küresel daireler çizer.
Berger kitap boyunca değişik şairlerin bir çok şiirini de metinlerinin arasına serpiştirmiş. Şair Gareth Evans’ın kendisi için yazdığı ve kitabına ismini koyduğu ‚Kıymetini Bil Her Şeyin‘ adlı şiirini de kitabının başına eklemiş. Berger, şiirde de vurgulandığı gibi bizi güzelin, haklının kıymetini bilmemize ve bunun için mücadele etmeye çağırıyor.
…
sözlerin
ekmeğin
kapının ardındaki doğrulara uzanan çocuğun
dünya meclisinde coşkulu hayvanların
yeniden birlikte başlama özleminin
insanların, odadaki insanların, sokaktaki insanların
kıymetini bil herşeyin
Kıymetini Bil Herşeyin
John Berger
Çev: Beril Eyüboğlu
Metis Yayınları
