Written by 17:17 uncategorized

‘Köln’ün kalbi’ FORD Fabrikası

Fabrikanın kuruluşunun 80. ve Türkiye’den işçi göçünün 50. Yılının ardından… 

Mehmet Aras 

Dünyaca ünlü araba markalarından “Taunus” ve “Capri” modellerinin de üreticisi olan ve reklamlarında “sıradan her vatandaşın sahip olabileceği araba markası”  diye kendini tanıtan Ford Fabrikası, 2011’de aynı zamanda Türkiye’den göçün 50. yılı da kutlanırken, Köln şehrinin Niehl semtinde kuruluşunun 80. Yılını kutladı.  Bu vesileyle ‘Köln’ dendiğinde ilk akla gelen yerlerden biri olan Ford Fabrikasını tanıtmak istedik.   İlk üretilen arabalardan biri, Köln-Appelhofplatz’daki Köln Şehir Müzesi’nin çatısında, altın renginde ve ‘kanat’larıyla şehri seyretmektedir adeta.

Türkiyeli işçiler „ikili antlaşmanın“ yapıldığı 1961 yılından bu yana Ford fabrikasında çalışmaktadırlar. Bugün sayıları 3 bin 500 kişi olarak ifade edilse de 40-50 yıl öncesine baktığımızda, örneğin 1972 yılında 12 bin 368 gibi büyük sayılara ulaşmıştır (Bu tarihte fabrikadaki Alman işçi sayısı ise 10 bin 84’tür). Belli bir dönemden itibaren fabrikanın tarihiyle özdeşleşen Türki kökenli emekçilerin, gerek üretime katkıları, gerekse emek mücadelesi ekseninde sendikal mücadeleye olan katkılarını bu yazımız içinde de hatırlamak ve anmak önemlidir.

Fabrikadaki 80 yıllık üretim sürecini ve 50 yıllık göçmen işçiliği böyle kısa bir yazı kapsamında anlatmanın zorluğunu düşünerek konuyu;  Ford tarihi ve buna bağlı olarak da göçmen işçiler ve sendikal mücadele başlıkları altında ele almaya çalışacağız.

 

FORD’UN KURULUŞU VE KRİZ YILLARI

Amerikan Ford Motor Company Almanya`da ilk fabrikasını 1925 yılında Berlin‘de kuruyor. Altı yıl sonra, 1931 yılında burayı kapatıp, Köln’ün Niehl semtine, Rhein nehrinin kenarındaki 175.000 metrekarelik tesislerine taşınıyor. Nehir kenarına kurulmasının amacı ise, daha ucuz olan nehir taşımacılığından yararlanmaktır.  Ford’un Köln’e getirilmesinde o dönemin belediye başkanı Dr. Konrad Adaneuer’in büyük ‚katkıları‘ olur; Henry Ford belediyeye arazi için, o yıllarda da değerinin oldukça altında, metrekaresine 50 Pfennig öder. O yıllarda komünistler, belediye arazisinin çok ucuza Ford’a satılmasına karşı kampanya yürütürler ama bu satışı engelleyemezler. Ve Ford Fabrikası 6 Ekim 1931’de 312 işçi ve ikisi kadın olmak üzere 127 memur ile üretime başlar.

Dönem aynı zamanda, 1929’da başlayan dünya ekonomik krizinin etkisiyle politik ve ekonomik olarak büyük çalkantıların yaşandığı yıllardır. Ve Ford Fabrikasının bundan etkilenmesi de kaçınılmazdır. Üretime başladıktan 6 ay sonra sipariş olmadığı için çalışanlar ücretleri bile ödenmeden ‘bir gecede’  işten çıkarılır ve Ford’ta bantlar durur. 1932 yılında ise çıkarılan çalışanlar evlerinden geri çağrılarak üretim yeniden başlatıldığında, işçilerin ve memurların ücretleri de krizin etkisiyle yüzde 10’a kadar düşürülür. Ford’un bu tarihlerde toplam çalışan sayısı 619 işçi ve memurdur.

Yıllık araba üretim kapasitesi ise 6 bin 21. Çalışanlarının ücret ve sosyal haklarına baktığımızda; işçiler 1,40 -2,00 Reichsmark, memurlar ise 3,50-4,50 Reichsmark saat ücretiyle çalışmışlardır. Yıllık 6 gün izin hakkı vardır ve çalışma süresi işçiler için haftada 48,  memurlar için ayda 200 saattir.

 

NAZİ DÖNEMİNDE FORD

Hitler’in partisi NSDAP’nin Berlin’deki merkez bürosunda o dönemlerde Henry Ford’un resmi asılıdır ve Hitler 1931’de ‚Henry Ford benim için örnek bir yol göstericidir‘ sözleriyle de ‘hayranlığını dile getirmiştir.  Henry Ford 1937’de Başbakanlıkta Adolf Hitler ve Hermann Göring ile buluştuğunda onlara arabalarının en son tekniklerle nasıl üretildiğini anlatır. Bu ‘önemli’ görüşmenin ardından Porsche ve Ford fabrikaları arasında teknik vb. alanlarda işbirliği geliştirilir.

Nazi döneminde Ford fabrikası pek çok alanda Nazilerle işbirliği içinde olmuştur. 1938 yılında Henry Ford’a, Nazi Almanyası’nın yabancılara verdiği en büyük ‚nişan‘ olan ‚Adlerorden‘ verilir. Hitler’in özel komando birliği olan SA’nın motorlu birliklerinin şefi Ford işletmesine kendilerine sunduğu olanaklardan dolayı (gerek lojistik olarak fabrikanın kullandırılması, gerekse araba vererek) teşekkür etmiştir. O yıllarda SA motorlu birlikleri Ford Fabrikası’nın avlusunda rahatça tatbikatlarını yapabilmektedir. Çırak gençlerin fabrikadaki sorumluları, aynı zamanda da Hitler-Gençliği’nin de (HJ) sorumlularıdır ve fabrikada gençleri eğitmektedirler.

Kısacası; NSDAP fabrikanın günlük çalışma şartlarında etken bir konumdadır. Fabrikanın salonlarında toplantılarını düzenlemekte; Nazilerin bütün çağrıları fabrikada dağıtılıp, duyurulmaktadır. Ama hayatın her alanında olduğu gibi fabrika içinde faşizme karşı mücadele eden işçiler de vardır elbette. Fabrikada Nazilere, Hitler’e karşıtı olanlar işten çıkarılmakla kalmamış; içlerinden Buchenwald Toplama Kampı’na gönderilenler de olmuştur. 1940 yılından itibaren de Ford’un bahçesinde bazı bölümler savaş tutsakları için kamp olarak kullanılmıştır. Zorla çalıştırılan bu işçiler (zwangsarbeiter) Ford tarafından üretimde de kullanılmıştır. Savaş yıllarında Ford`da üretim hiç durmamış, saldırılarda zarar görmemiştir.

Amerikalı askerler 1945’de Ford toplama kampına geldiğinde 245 köle işçi bulunmaktadır. Savaşın bitiminden ancak üç yıl sonra 1948 yılında Ford; tekrar normal binek otomobili üretimine başlar.  1960`lara gelindiğinde üretim kapasitesi iyiden iyiye artmıltır. Araba üretiminin yanı sıra motor üretimine başlanmıştır. 1962’de iki vardiyada yıllık 500 bin motor üretilir ve buna paralel olarak araba üretimi de yıllık 505 bin 824’e çıkar.  Bugün ise 17 bin 300 çalışanıyla günlük 1700-1800 adet araba (fiesta ve fusion modelleri)  üretmektedir.

 

Ford Avrupa ve Almanya’da üretimin son durumu

Avrupa Çalışan sayısı: 69.000 
22 üretim merkezi                 
28 milyar ciro (2008 750 milyon kar (2008)        
  % 8,6 pazar payı
1.443.800 araba satışı 
 
Almanya
Çalışan sayısı: 24.000
19.8 milyar ciro (2008) % 7
pazar payı   241.188 araba satışı   
 
Köln-Niehl:
Çalışan sayısı:  17.300 (2009 sonu).
%40 düzeyinde kiralık işçi çalışıyor.
Yıllık üretim: 400.000  
Günlük üretim:  1700-1800 
Saatte 75 araba üretiliyor
Yaş ortalaması: 43
50 değişik ulustan işçi çalışıyor „Avrupa genelinde 13 milyon kişiye işyeri imkanı sağlamış.“ 
(Kaynak: Ford Report dergisi Aralık 2011)  Kaynak: VKL Arşivi, Ford Werke GmbH Broşürü 2009,  2011 tarihli Broşürü, Ford Report sayı Aralık 2011        

 

 

Close