Mahmut Algünerhan / Oslo
Norveç meclisi 12 Kasım günü, devletin Norveç’teki Samilere, Kuzey Norveç’te yaşayan Fin kökenli Kvenlere, ulusal azınlıklara nasıl davrandığını araştırmak için meclis tarafından 2018 yılında atanan Hakikat ve Uzlaşma Komisyonunun raporunu görüştü.
Salı günü mecliste görüşülen Hakikat ve Uzlaşma Komisyonunun raporunda, milliyetçi ve yabancı karşıtı olan ırkçı FrP’nin 11 oyuna karşı 86 oyla Samiler ve diğer ulusal azınlıklardan özür dilemeyi kabul etti. Meclis ayrıca raporun nasıl takip edilmesi gerektiğine ilişkin toplam 80 öneriye de onay verdi. Beklendiği gibi meclisin çoğunluğu tedbirler konusundaki öneriyi de 12 oya karşın 84 oyla kabul etti.
FrP (İlerleme Partisi) daha önce tedbirler için çoğunluk önerisine ve meclisin özür dilemesine karşı oy kullanacağını açıklamıştı. Geçmişte yaşananlar için özür dilemeye karşı olan FrP ayrıca Sami meclisine ve Norveç yerli halkların haklarını güvence altına alan ILO Sözleşmesinin 169. maddesine de karşı.
Hakikat ve Uzlaşma Komisyonunun temel olarak araştırdıkları dil kaybı, tutumlar, eğitim, isimlerin Norveççeleştirilmesi, sağlık, endüstriler, sanat, kültür ve dini konularla ilgili 700 sayfanın üzerindeki raporunu 2023 yazında Meclise sundu. Raporda “dil yok oluyor, kültür yok oluyor ve Norveçleşme (Norveçli yetkililerin Samilere, daha sonra da Kvenlere ve Norveç Finlilerine karşı izlediği asimilasyon politikası) nüfusun büyük kesiminde derin yaralar bırakıyor” denilerek sert hüküm veriyor.
Norveçli Samiler bu özür dilemenin kendileri için çok şey ifade ettiğini, en azından meclisin “haksızlık yaptık” dediklerini belirtiyorlar ve “Norveç devletinin ve meclisin devreye girip meydana gelen adaletsizlikten dolayı özür dilemesinden çok memnun olduklarını” söylüyorlar. Ama sadece özür dilemenin yeterli olmadığına inanıyorlar ve yok olmayla karşı karşıya olan dilleri, kültürleri kurtarmak için artık önlemlerin alınması gerektiğini istiyorlar.
Sosyalist Sol Parti (SV) Genel Başkanı Kirsti Bergstø, bugünün tarihi bir gün olduğunu ve raporun takip edilmesi çalışmaları etrafında bir araya gelebildikleri için gurur duyduğunu belirterek “Meclisin özrü, dillerini geride bırakmak zorunda kalan, kültürleri ayaklar altına alınan herkese yöneliktir. Geçim kaynaklarını kaybeden herkese, kimliğinin ve geçmişinin değersiz olduğu söylenen herkese yönelik bir özür dilemedir. Bugün meclisteki çoğunluk, Norveçleştirme politikasının utanç verici olduğuna karar verdi” dedi.
Norveç Kültür ve Eşitlik Bakanı Lubna Jaffery de Norveçleşme politikasının yol açtığı ciddi sonuçlara odaklanarak, “Norveçleştirme politikasının doğurduğu ciddi sonuçları hepimiz kabul etmek zorundayız. O zaman aslında özür dilemek zorundayız. Bugün bile Norveçleştirmenin sağlık ve yaşam koşulları üzerinde olumsuz etkisi var. Pek çok insan kendi geçmişinden ve kimliğinden utanç duyarak yaşıyor. Birçoğu kendini ifade etmeye cesaret edemiyor, böyle olamayız” dedi.
Sami Parlamentosu Başkanı Silje Karine Muotka da Norveç devlet kanalı NRK’ya yaptığı açıklamada “Bu tarihi bir gün. Sámi Parlamentosu kurulduğundan bu yana ele aldığımız en önemli konulardan biri. Artık çoğunluğun özür dilemesi önemli olduğuna inanıyorum. Pek çok yaramız var ve Norveçleştirme politikası pek çok kişi için sorun yarattı” dedi.
Mecliste bulunan temsilcilerinin bugünkü tartışmaya iyi hazırlanmış bir şekilde gelmelerinden de memnun olduklarını belirten Muotka, “Özellikle azınlık partilerinin önerilerinin takip edilmesini önemli görüyorum. Ama bu bir süreç. Bu bir başlangıçtır ve hem kısa vadede ve hem de uzun vadede tedbirler almamızı gerektirir” dedi.
Norveç kıralı özür dilemişti
Norveçleştirme politikası 18. yüzyılda başlamış ve 1851’den itibaren belirlenmiş bir politika haline gelmiştir. Norveç devletinin Samileri ve ulusal azınlıkları asimile politikanın bir kısmı 1960’larda aşamalı olarak kaldırıldı, ancak pratikte Norveçleştirme politikasının büyük bir kısmı 1980’lerin ortalarına kadar sürdürüldü.
Norveç kralı Kral Harald V, 1997’de Sami Parlamentosunun açılışı sırasında, “Norveç devleti iki halkın- Norveçliler ve Samilerin topraklarında kurulmuştur. Sami tarihi, Norveç tarihiyle yakından iç içe geçmiştir. Norveç devletinin daha önce sert bir Norveçleştirme politikası yoluyla Sami halkına uyguladığı adaletsizlikten dolayı bugün özür dilemeyiz” demişti.
Samiler mücadeleler sonucunda bugün kendi parlamentolarına (Sami Parlamenotosu), ulusal marşlarına ve bayraklarına sahiptirler. Kendi ulusal günleri olan 6 Şubat’ı resmi olarak kutluyorlar, kültürlerini yaşama ve ana dilde eğitimin yanı sıra yaşadıkları bölgeler için karar alma hakkını kazanmış durumdalar. Ancak ren geyiği besledikleri alanlarda devletin kurduğu rüzgâr türbini nedeniyle halen devlet ile sorun yaşıyorlar.
