Düşük ücretler, yarı zamanlı çalışma, çocuk bakımı: Kadınlar için emeklilik açığının nedenleri çeşitli ve sonuçları da genellikle dramatik.
Almanya’daki yaşlılık yoksulluğu günümüzün en önemli toplumsal sorunlarından biri. Kadınlar bu durumdan özellikle etkilenmekte. Ortalama olarak, erkeklerden önemli ölçüde daha düşük emeklilik maaşı alıyorlar. Ravensburg-Weingarten Uygulamalı Bilimler Üniversitesi’nde profesör olan Marlene Haupt’un verdiği bilgiye göre, cinsiyetler arası emeklilik açığı, yani cinsiyetler arasındaki emeklilik geliri yüzdelik farkı, hesaplama esasına bağlı olarak yüzde 30 ila 60 arasında değişiyor. Peki bu bariz eşitsizlik nereden kaynaklanıyor? Ve bunun üstesinden gelmek için ne yapılabilir?
TARİHE BİR BAKIŞ:1945 SONRASI
Emeklilik açığının nedenlerini anlamak için önce geçmişe bakmakta fayda var. II. Dünya Savaşı’nı izleyen yıllarda, Batı Almanya’daki çoğu kadının hayatı geleneksel cinsiyet rolleri tarafından şekillendirilmişti.
Kadın esas olarak ev işlerinden ve çocukların bakımından sorumluyken, erkek geçimi sağlama rolünü üstleniyordu. Bu model, örneğin 1958’de evli çiftler için gelir bölüşüm sisteminin getirilmesiyle, politikacılar tarafından da desteklendi. Bu sistem, ücretli iş ve bakım işinin eşitsiz bir şekilde bölünmesini teşvik etti.
İKİ ALMANYA’NIN BİRLEŞMESİ SONRASI
Öte yandan, Doğu Almanya’da kadınların istihdamı güçlü bir şekilde teşvik ediliyordu . Kapsamlı çocuk bakımı, annelerin işe erken dönmelerini sağladı. Eşitlik pratikte genellikle tam olarak sağlanamasa da Doğu Almanya’daki kadınların istihdam edilme ve Batı’daki akranlarına göre daha uzun süre çalışma olasılıkları önemli ölçüde daha yüksekti.
1990’daki yeniden birleşmeyle birlikte, birçok Doğu Alman kadının durumu önemli ölçüde değişti. Piyasa ekonomisine geçiş, kadınları orantısız bir şekilde etkileyen büyük iş kayıplarına yol açtı.
Birçoğu yarı zamanlı veya düşük ücretli istihdama geçmek zorunda kaldı. Aynı zamanda, Batı Almanya’daki geçimini sağlayan evlilik modeli yeni federal eyaletlere aktarıldı.
Bu gelişmelerin sonuçları bugün halen hissedilmekte. Doğu Almanya’daki cinsiyete dayalı emeklilik açığı, Batı Almanya’dakinden (%66) önemli ölçüde düşük (%16 olsa da burada bile kadınlar çalışma hayatları boyunca kaybettikleri geliri telafi edemiyorlar.)
EMEKLİLİK FARKININ YAPISAL NEDENLERİ
Tarihsel faktörlerin yanı sıra, emeklilik açığının birkaç yapısal nedenleri var. Bunlardan en önemlilerinden biri, cinsiyete dayalı ücret açığı, yani erkekler ve kadınlar arasındaki ücret farkı.
Ortalama olarak, kadınlar hâlâ erkeklerden daha az kazanıyor – benzer niteliklere ve işlere sahip olsalar bile. Emeklilik maaşı miktarı doğrudan ödenen katkı paylarına bağlı olduğundan, bu ücret farklılıkları daha sonraki emeklilik maaşlarını doğrudan etkiliyor.
Ayrıca, kadınlar genellikle yarı zamanlı çalışıyor veya mini işler aracılığıyla yalnızca asgari düzeyde güvenceye sahipler. Bunun bir nedeni, birçok ailede hâlâ yaygın olan geleneksel iş bölümü.
Kadınlar ister çocuk yetiştirmek ister akrabalarına bakmak olsun, ücretsiz bakım işlerinin çoğunu üstleniyor. Bu kariyer kesintileri ve azalan çalışma saatleri daha düşük emeklilik haklarına yol açıyor. Yine ek olarak, kadınların çoğunluk olarak çalıştığı hizmet işkolu zaten ücretlerin düşük olduğu çalışma alanlarını kapsıyor.
YAŞLILIK YOKSULLUĞU KADINLARI ETKİLİYOR
Emeklilik açığının sonuçları ciddi. Kadınların, yaşlılıkta yoksulluk riski erkeklere göre önemli ölçüde daha yüksek. Marlene Haupt’a göre, kadınların yaşlılık yoksulluğundan etkilenme olasılığı yaklaşık beş kat daha fazla.
Birçok kişi devlet yardımlarına bel bağlamakta. Dahası, yaşlı kadınlar genellikle eşlerine veya eşlerinin ölümü durumunda dul emeklilik maaşlarına bağımlı.
KAPSAMLI AMA GERÇEK REFORMLAR
Emeklilik açığını kapatmak için kapsamlı ve gerçek reformlar gerekli. Önemli bir başlangıç noktası, kadın istihdamının güçlendirilmesi. Bu, annelerin işe daha erken dönebilmelerini sağlamak için çocuk bakımı hizmetlerinin büyük ölçüde genişletilmesini gerektiriyor.
Eşler arasında gelirin paylaştırılması veya mini işlere ilişkin düzenlemeler gibi caydırıcı vergi önlemleri de yeniden değerlendirilmek zorunda. Bunlar genellikle, geçimini sağlayan erkeğin ve eşin ek gelir elde ettiği geleneksel modeli pekiştirmekte. Bunun yerine, ücretli iş ve bakım işinin ortaklığa dayalı bir şekilde bölünmesi için teşviklere ihtiyaç duyulmakta.
