Avrupa Futbol Şampiyonası’nın sponsorlarında işçiler köle gibi
Avrupa Futbol Şampiyonası Puma, Nike, Adidas vb. spor firmalarının sponsorluğunda dev törenlerle başlıyor. Bu yılki turnuva, karşılaşmaların yapılacağı ülkelerdeki insan hakları ihlalleri üzerinden politik bir karaktere büründürüldü. Bazı ülkeler turnuvaya katılmayacaklarını açıklayarak insan haklarına ne kadar önem (!) verdiklerini gösterdiler. Ancak kimse spor malzemesi ve giysisi üreten tekellerin Uzakasya ülkelerinde kölelikten farkı olmayan çalışma koşullarına dikkat çekmedi, gündeme getirmedi. Avrupa Futbol Şampiyonası’ndan çok kısa süre önce Kamboçya’da yapılan Asgari Ücret Tribunali de gazetelerde göze çarpmayan bir haber olmaktan öteye geçemedi.
ASGARİ ÜCRET İÇİN SEMBOLİK MAHKEME
Dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar ve hangi sektörde çalışırlarsa çalışsınlar işçilerin en büyük isteği yasal asgari ücret. Kamboçya’nın 350 bin tekstil işçisi için de, aylık 93 Dolar asgari maaş ne pahasına olursa olsun elde edilmek zorunda. Puma, Reebok, Adidas, Nike, H&M, GAP, Levi’s gibi ABD ve Avrupa tekelleri ürünlerini Bengaldeş’ten sonra en ucuz bu ülkede üretiyorlar. Ücretler düşük, sağlık giderleri işçi tarafından üstlenilmek durumunda, hiç bir yan ödeme yok! Fabrikalar yerden mantar biter gibi bitiyor, birilerinin deyimiyle sanayi patlaması yaşanıyor ama bu patlama işçilere yansımıyor. İnsanlık dışı çalışma koşulları, bir odada 7-8 kişi birarada yaşamak, ayda 80 Dolar’ı geçmeyen maaşlar, greve çıkıldığında ölümle karşı karşıya kalmak, Kamboçyalı tekstil işçilerine kader diye dayatılan sorunlardan bazıları. Ama onlar, bu durumu değiştirmek için sendika ve insan hakları örgütlerinin desteğiyle bir tribünal (sembolik mahkeme) düzenlediler. Bir jürinin önüne çıkarak insanlık dışı şartlarda üretim yaptıran şirketleri yargıladılar.
‚ÖLMEMEK İÇİN YAŞIYORLAR‘
Konuşmacılardan biri 27 yaşında, iki yaşında bir oğlu olan tekstil işçisi kadın Hieb Kimhour’du. Kimhour, Phnom Penh’deki Grand Twins firmasında çalışıyor. Firmanın 6 bin işçisinin çoğunluğunu 18-35 yaşındaki kadınlar oluşturuyor. Mallar Reebok ve Adidas için üretiliyor. Hieb, uluslararası tribünalde çalışma ve yaşam koşullarını şöyle anlatıyor:
„Maaşım 66 Dolar. Günde 2-3 saat fazla mesaiye kalarak ayda 100 Dolar kazanıyorum. Eşim inşaatlarda amele olarak çalışarak ayda 40 Dolar kazanıyor. Eşim, oğlum, kız kardeşim ve iki meslektaşımla kaldığım 10 metrekarelik oda için 15 Dolar ödüyorum. 5 Dolar elektrik ve su için, 75 Dolar da beslenmek için harcıyorum. Günboyu çocuğuma bakan kız kardeşime de 20 Euro veriyorum. Geçen aylarda hastalanmıştım, tedavim için para bulamadığımdan 50 Dolar kredi çektim. Her ay 10 Dolar faiz ödüyorum. Sonuçta elde avuçta birşey kalmıyor…“
TOPLU BAYILMALAR
Kamboçya’daki giysi ve ayakkabı fabrikaları sürekli olarak kitlesel bayılmalarla gazetelerin manşetine çıkıyor. Örneğin Puma için üretim yapan Huey Chuen ayakkabı fabrikasında bir yıl önce 123 işçi aynı anda baygınlık geçirerek hastaneye kaldırıldı. H&M için giysi hazırlayan M&V İnternational Manifacturing’de iki ay önce 455 işçi hastanelik oldu. Geçen yıl tekstil işletmelerinde toplam 34 kez baygınlık olayı yaşandı ve 2400 işçi en az bir gün çalışamadı. Patronlar, baygınlıkları işçilerin iyi beslenmemesine bağlarken sendikalar ve insan hakları örgütleri, üretim sırasında açığa çıkan zehirli gazlar, kötü havalandırma, çalışma süresinin uzunluğu, molaların olmaması, aşırı sıcak ve tuvalete gidememe gibi sorunlara dikkat çekiyorlar…
SENDİKAL MÜCADELE ENGELLENİYOR
Kamboçya iş yasası 24 aya kadar kadrosuz çalıştırmaya izin veriyor. Ancak gerçeklik çok başka: Tribunale katılan 33 yaşındaki sendikacı Noun Chhenhour, Kampong Chnnang’daki M&V International Manufacturing fabrikasında çalışan 4650 işçiden yarısının 3 aylık, yüzde 40’ının altı aylık sözleşmelerle çalıştırıldığını, sadece yüzde 10’unun kadrolu olduğunu açıklıyor. Bu sözleşmelerle 11 ay çalıştırılan işçiler önce işten atılıyor, bir hafta sonra yeni işçi olarak sözleşme imzalayıp işine devam ediyor. Bu uygulama en fazla genç kadın işçiler için geçerli. Böylece patron, ayda 2 Dolar olan hamilelik ek ödemesinden tasarruf etmiş oluyor. Bu tür sosyal haklar yalnızca en az bir yıldan beri firmada çalışanlar için söz konusu. Noun Chhenhour, işletme politikasının sendikaların işini zorlaştırdığını, kısa süreli sözleşmelerle çalışan işçilerin bırakın sendikalarda aktif olmayı, sendikacılarla konuşmayı bile göze alamadığını söylüyor. Bu politika konusunda en hırslı olan ABD pazarına üretim yapan Blossom Century fabrikası. 2010 yılında daha iyi çalışma koşulları ve ücret zammı için greve katılanların hepsi (700 işçi) bir gün içinde kapının önüne konuldu ve hala iş bulamıyorlar…
PATRONLARIN ÇOĞU KAÇTI
İş koşullarının yargılandığı davaya patron sözcüleri de davet edildi. Kendilerine yönelik suçlamaları cevaplandırmak, iddiaların ‚iftira‘ olduğunu kanıtlamak hakkına sahiptiler. GAP ve Kamboçya İşverenler Birliği, hiçbir tepkide bulunmazken H&M yazılı bir açıklamayla yetindi. Sadece Adidas ve Puma temsilcilerini gönderdiler. Puma adına mahkemeye katılan Edel Anit, kimsenin ‚kaçtılar!‘ demesini istemedikleri için geldiklerini, fabrikalarında kitlesel bayılma yaşandıktan sonra bağımsız bir araştırma komisyonu kurdurarak olayı soruşturduklarını, iş koşullarının iyileştirilmesi için önerilerde bulunduklarını ve işçilerin muayene masraflarını üstlendiklerini söyledi.
Jürinin tekstil işçilerinin asgari maaşlarını sendikaların talebi olan 120 Dolar’a çıkarma konusunda neler düşündükleri sorusunu ise cevapsız bırakan Puma ve Adidas sözcüleri, maaşlara yapılan zammın fiyatları etkilemeyeceğini, piyasaya sunulan bir tişört veya pantolonda işçilere ödenen ücret payının sadece yüzde 2,8 olduğunu kabul etmek zorunda kaldılar.
İNSANCA ÇALIŞMA, YAŞAM VE ÜCRET İSTENDİ
Bu veriler dikkate alındığında jürinin kararı şaşırtıcı olmadı:
„En temel hak olan insanca yaşam hakkı sürekli ihlal edilmektedir. Tekstil işçilerinin ve ailelerinin yaşayabilmeleri için maaşların 185-200 Dolar’a çıkarılması gereklidir. Adidas, Puma, H&M,GAP, Nike, Levi’s ve diğer dünya tekelleri sadece söz vermekle kalmayıp bölge ülkelerindeki fabrikalarında çalışan işçilere standart asgari maaş garantisi vermek zorundadırlar. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Çalışma Örgütü, Kamboçya’da insan ve işçi haklarıyla yakından ilgilenerek sendikaların korkmadan görevlerini yapmalarını sağlamalıdır. Sendikalar, yasal asgari ücret-maaş için mücadelelerini hiçbir sınırlandırmaya uğramadan sürdürebilmelidirler.“
Tribunal, hem sendikalar hem de işçiler açısından cesaretlendirici ve umut vericiydi. Belki de bu nedenle Puma çalışanları haklarını elde etmek için mücadeleye başladılar. Yapılan bir eylem sırasında işçilere ateş açıldı ve üçü ağır olmak üzere çok sayıda kadın işçi yaralandı. Puma, işçilerin hastane masraflarını üsteleneceğini açıkladı. Bu yıl 7 bin işçinin katılımıyla Kamboçya’nın en büyük 1 Mayıs eylemi yapıldı. Eylemin ana talebi: İnsanca yaşamaya yetecek bir yasal asgari ücret idi!
Hak aramak ölüm nedeni
2010 yılı Mayıs ayında Kamboçya’nın çoğu kadın olan tekstil işçilerinin maaşı 56 Dolar’dan 61 Euro’ya çıkarıldı. Bunlardan biri olan Hout Wannak bu parayı kazanabilmek için günde 9 saat çalışmak zorunda. Reddetme olanağı olmayan fazla mesailer için saat başına ek olarak 50 Cent kazanıyor. Bu sayede maaşı 80 Dolar’a çıkıyor. Sadece Pazar günleri evde kalabiliyor. Bu parayla ailesini geçindirmesi imkansız. Wouk, Phnom Pehn bölgesinde yüksek duvarların ardında gizli fabrikalarda çalışan 350 bin işçiden sadece biri. Bu fabrikalarda dünya tekelleri H&M, Puma, Nike, Adidas,Levi’s, GAP vb. için üretim yapılıyor. Hout ve ailesinin bu markalardan bir giysi veya ayakkabı giymesi olanaksız… Bu nedenle 2010 Eylül ayında başlayan, hedefi insanca çalışma koşulları ve 93 Dolar asgari maaşa erişmek olan 60 bin tekstil işçisinin katıldığı grevin içinde o. İşten atılmayı hatta kurşunlanmayı göze alarak…
Kötü çalışma koşullarını protesto eden Puma işçilerine ateş açıldı. Resmi bilgilere göre en az 3 kadın, yabancı bir erkek tarafından açılan ateş sonucu yaralandılar. 1000 işçinin katıldığı greve silahlı saldırı sonrası açıklama yapan Kamboçya insan hakları örgütleri, ülkede greve silahlı müdahalenin aşırı oranda arttığını dile getirdiler…
