Yücel ÖZDEMİR
Köln
Başta ABD ve Batı Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyanın dört bir yanında 200 binden fazla insan, koronavirüs nedeniyle hayatını kaybetti, kaybetmeye devam ediyor. Bu durumda yetersiz sağlık sistemlerinin rolünün büyük olduğu tartışılıyor. Yıllardır sağlık ve eğitim gibi temel alanlara değil askeri alanlara harcamayı artırarak, emperyalist paylaşımda söz hakkına sahip olmak isteyen ülkelerde halklar ağır bir fatura ödüyor.
Stockholm Barış Enstitüsü (SİPRİ) tarafından bugün yayınlanan veriler bu gerçeği bir kez daha gözler önüne seriyor. 2019’da dünya genelinde toplam 1,917 trilyon dolar askeri harcamalara ayrıldı. Bu rakam bir yıl öncesine göre yüzde 3,6 daha fazla. Dolayısıyla 2018’de gerçekleşen “rekor harcamalar” katlanarak devam etti.
NATO’NUN İSTEDİĞİNDEN BİLE FAZLA
Dünya genelinde bir yıl içinde üretilen Gayrisafi Yurtiçi Milli Hasılanın yüzde 2,2’sine denk gelen bu miktar, NATO’nun belirlediği yüzde 2 sınırının da üstünde. SİPRİ, bu veriden hareketle 2019’da kişi başında 249 doların askeri alanlara harcandığına dikkat çekiyor. Yeni tip koronavirüsün ortaya çıktığı 2019’da, askeri harcamaların rekor düzeye ulaşması, emperyalist devletlerin sağlıktan çok silahlanmaya bütçe ayırdığı, bu durumda daha fazla insanın pandemiden hayatını kaybetmesinin önünün açıldığına işaret ediyor.
ABD’DE SİLAHLANMAYA YÜZDE 61, SAĞLIĞA YÜZDE 5 PAY
Bu durumu en net ABD’de görmek mümkün. Bugün itibariyle yaklaşık 1 milyon insanın koronavirüse yakalandığı, 55 binden fazla insanın hayatını kaybettiği ABD’de 2019’da toplam 1,9 trilyon dolarlık bütçenin yüzde 61’i (732 milyar dolar) askeri alanlara ayrılırken sağlığa sadece yüzde 5 bütçe ayrılmıştı.
Askeri harcamalara ayrılan bütçenin bir önceki yıla göre yüzde 5,3 artması dikkat çekiyor. ABD’nin ayırdığı bütçe dünya genelinde yapılan askeri harcamaların da yüzde 38’ini oluşturuyor.
ASYA’NIN SİLAHLANAN ÜLKELERİ: ÇİN VE HİNDİSTAN
ABD’yi askeri harcamalar konusunda koronavirüsün ilk ortaya çıktığı Çin takip ediyor. Çin’i Hindistan takip ediyor. Çin’in askeri harcamalarını 2019’da bir önceki yıla göre yüzde 5,1 artarak 261 milyar dolara çıkarırken, Hindistan ise askeri harcamalarını yüzde 6,8 artarak 71,1 milyar dolara çıkardı.
Çin ve Hindistan’a ek olarak Japonya (47,6 milyar dolar) ve Güney Kore’de (43,9 milyar dolar) Asya’da en fazla askeri harcama yapan ülkeler. Bölgedeki askeri harcamalar 1989’dan beri her yıl düzenli artıyor.
SİPRİ, ilk kez iki Asya ülkesinin askeri harcamalara en fazla bütçe ayıran ilk 10 ülkesi arasında girdiğine dikkat çekiyor. Çin, bölgede ABD’de tehdidine karşı son yıllarda hızla silahlanan ülkeler arasında. Hindistan ise Pakistan ile olan gerilimi askeri harcamaları artırmak için kullanıyor.
RUSYA DÖRDÜNCÜ SIRADA
2019’da Rusya dünyanın dördüncü en büyük askeri harcama yapan ülke oldu. Askeri harcamalarını yüzde 4,5 artırarak 65,1 milyar dolara çıkardı. SİPRİ Araştırmacısı Alexandra Kuimova, “GSYİH’sinin yüzde 3,9’unu askeri harcamalara ayıran Rusya, 2019’da Avrupa’nın fazla bütçe ayıran ülkeleri arasındaydı” dedi.
Yine Suudi Arabistan da en fazla askeri harcama yapan ülkeler arasında. 2018’e göre yüzde 18’lik bir azalma olmakla birlikte toplam 61,9 milyar dolar askeri harcamalara bütçe ayırdı.
AVRUPA: FRANSA, ALMANYA, İNGİLTERE
Avrupa ülkeleri arasında ise son yıllarda militarist dış politikayı öne çıkaran Fransa dikkat çekiyor. SİPRİ’nin verilerine göre Fransa askeri harcamalarını 2018’de göre 1,6 artırdı. Buna göre toplam 50 milyar dolar harcadı.
Almanya 49,3 milyar dolar ile Fransa’yı takip ediyor. İngiltere’nin ayırdığı bütçe ise 48,7 milyar dolar. Özellikle Fransa ve İngiltere’de sağlık sisteminin alarm verdiği koronavisüse kapılanlar arasında ölüm oranın yüksek olması nedeniyle bir kez daha yüksek sesle tartışılmaya başlanmıştı.
ABD’nin NATO çerçevesinde sürekli askeri harcamaları artırma yönündeki baskının etkisiyle Almanya, bu sefer İngiltere ve Japonya’yı geçerek 7. sıraya kadar yükseldi. Daha önce 9’uncu sıradaydı. NATO üye ülkelere bütçesinin yüzde 2’sini askeri harcamalara ayırmasını karar altına almıştı. Bu çerçevede birçok ülke harcamaları artırmak zorunda kalmıştı. Avrupa genelinde ülkeler ortalama olarak bütçelerinin yüzde 1,7’sini askeri harcamalara ayırmış durumda. Bu oran Almanya’da henüz yüzde 1,3.
TÜRKİYE: 20,4 MİLYAR DOLAR AYIRDI
SİPRİ’nin verilerine göre 16’ncı sırada yer alan Türkiye, askeri harcamalarını 2018’e göre yüzde 5,8 artırarak 20,4 milyar dolara çıkardı. Bu da Türkiye’nin de silahlana yarışından geri kalmak istemediğini gösteriyor.
KORONONAVİRÜS MODERN SİLAHLARI YENDİ
SİPRİ’nin yayınladığı 12 sayfalık raporda 2019’da bir önceki yıla göre askeri harcamaları hissedilir şekilde azalan ülkeler olarak sadece Suudi Arabistan, Kanada, İran, Endonezya ve Umman.
Askeri harcamaları arttıran ülkelerin çoğunda başta sağlık ve eğitim olmak üzere pek çok alana ayrılan bütçelerde ise kesintiler yapıldı. ABD ve Almanya’daki durum bu konuda dikkat çekici. Göreve geldikten sonra Barack Obama tarafından başlatılan sağlık kartı sistemine (Obamacare) savaş açan Donald Trump, uygulamayı bir kararnameyle iptal etmişti.
Almanya’da 2014’te “savunma” adı altında savaş ve silahlanmaya ayırdığı bütçe 32 milyar avro iken, bu miktar 2020’de tam 45 milyar avroya çıkarıldı. Bu miktar toplam bütçenin yüzde 12’sine denk geliyor. Bununla da kalınmazken, 2024’de kadar hedef olarak 70 milyar avro belirlenmiş durumda. 2014’teki bütçede sağlık bakanlığı alanına ayrılan miktar ise 10,05 milyar avro iken, bu 2020’de 15 milyar avroya yükselmiş görünüyor. Ancak toplam bütçe içinde ayrılan oranlar kıyaslandığında fark açık olarak görülüyor. 2014’teki toplam bütçe 296,5 milyar avro iken bunun içinde sağlığa düşen pay yüzde 3,7, “savunmaya” ise yüzde 11 düşüyordu.
Dikkat çeken bir diğer ayrıntı ise bu yıl için (2020) yapılan bütçede sağlığa ayrılan payın 2019’da göre yüzde 4 azalıyor olması. Aynı süre içinde “savunmaya” ayrılan bütçe ise 4,3 artıyor. Sadece 2019 ile 2020 yılları arasında bir kıyaslama yapıldığında bile sağlıktan yapılan kesintilerin askeri harcamalara gittiği net olarak görülebilir.
AFRİKA VE LATİN AMERİKA
Birçok silahlı çatışmanın olduğu Sahel ve Çad Gölü bölgesinde de 2019’da askeri harcamalar arttı. Burkina Faso’da (yüzde 22), Kamerun’da (yüzde 1,4) ve Mali’de (yüzde 3,6) artarken, Çad (Yüzde –5,1), Nijer (yüzde –20) ve Nijerya’da (yüzde –8,2) düştü. Silahlı çatışmaya karışan Orta Afrika ülkeleri arasında ise 2019 yılında askeri harcamalar genel olarak arttı. Orta Afrika Cumhuriyeti (yüzde 8,7), Kongo Demokratik Cumhuriyeti (yüzde 16) ve Uganda (yüzde 52) 2019’da askeri harcamaları artırdı.
Güney Amerika’da ise askeri harcamalar 2019’da 52,8 milyar dolar ile nispeten değişmedi. Brezilya, bölgedeki toplam askeri harcamaların yüzde 51’ini gerçekleştirdi.
