YÜCEL ÖZDEMİR / Köln
Dünya genelinde yaşanan emperyalist paylaşım mücadelesi silahlanma rekorlarının kırılmasına yol açıyor. Stockholm Barış Araştırmalar Enstitüsü (Spiri) tarafından yayınlanan verilere göre 2023’de dünya genelinde askeri harcamalara toplam 2,44 trilyon dolar ayrıldı. 2022’de bu miktar 2,2 trilyon dolar idi. Bir yıl içinde artış 200 milyar dolar ile yüzde 6,8 oldu. Spiri tarafından silahlanmaya dair verilerin tutulduğu 1969’dan bu yana en yüksek düzey olan askeri harcamalara rekor düzeydeki bütçe ayırma aynı zamanda dünya genelinde savaş silahlanma ve savaşların devam edeceği anlamına geliyor. Halen dünya genelinde 58 savaş devam ediyor.
Spiri tarafından açıklanan verilere göre, dünya genelinde silahlanmaya 916 milyar ile ABD başı çekerken onu 296 milyar ile Çin, 109 milyar ile Rusya, 83,6 milyar ile Hindistan ve 75,8 milyar dolar ile Suudi Arabistan takip ediyor. Bu beş ülkenin silahlanmaya ayırdığı bütçe dünya genelindeki toplam harcamaların yüzde 61’ine denk düşüyor. En fazla bütçe ise yüzde 37 ile ABD’ye ait.
Bu beş ülkeyi İngiltere, Almanya, Ukrayna, Fransa ve Japonya takip ediyor. Bunlar da eklendiğinde dünya genelindeki askeri harcamaların yüzde 74’ü bu 10 ülke yapıyor.
Savaş halindeki Rusya ve Ukrayna’nın askeri harcamaları alabildiğince arttırdığı raporda görülüyor. Rusya’nın askeri harcamalara ayırdığı bütçe 2023’te 2022’ye göre yüzde 24, Ukrayna’nın ayırdığı yüzde 51 arttı. Ukrayna dışarıdan yapılan askeri yardımların yanı sıra gayri safi milli hasılasının yüzde 58’ini savaş nedeniyle askeri harcamalara ayırmak durumunda. Bu da savaşın ülkeye büyük bir yıkım getirdiğini bir kez daha gösteriyor. Rusya’nın toplam gayri safi milli hasıladan askeri harcamalar için ayırdığı bütçe ise yüzde 5,9.
Son yıllarda askeri harcamalarını hızla arttıran ülkeler arasında yer alan Almanya’nın 2023’te silahlanmaya ayırdığı toplam bütçe 66,8 milyar dolara kadar çıktı. 2022’ye göre yüzde 9’luk artışa denk gelen mu miktar 2014 ile kıyaslandığında ise yüzde 48 artışa denk geliyor.
Genel olarak NATO üyesi ülkelerin silahlandığı dikkat çekiyor. NATO tarafından dayatılan yüzde 2 şartı kapsamında geçen yıl Yunanistan, Romanya ve İtalya’nın dışındaki bütün ittifak üyeleri askeri harcamalarını artırdı.
2023’de dünya çapında yapılan askeri harcamaların yarısından fazlasını (yüzde 55) NATO üyesi ülkeler yaptı. NATO içinde ABD’nin yaptığı harcamalar ise yüzde 68’e tekabül ediyor. Özellikle Doğu Avrupa ülkeleri arasında askeri harcamaları artıranların sayısı epey fazla. Polonya 2022’ye kıyasla 2023’te yüzde 75 daha fazla, 31,6 milyar dolar, harcama yaparak en çok harcama yapanlar arasında 14. sırada yer aldı. Tüm Afrika kıtası geçen yıl askeri harcamalar için 51.6 milyar dolar harcadı; bu rakam Almanya’dan 15 milyar dolar daha az.
İSRAİL VE İRAN’IN ASKERİ HARCAMALARI
Gerilim içinde olan İsrail ve İran’ın askeri harcamalarında da Spiri’nin raporunda yer alıyor.
İsrail 27,5 milyar dolarla dünya genelinde askeri harcamalara en fazla bütçe ayıran 15. ülke durumunda. İsrail’in askeri harcamaları Gazze savaşının da etkisiyle 2022’ye göre yüzde 24 arttı. İran’ın askeri harcamaları ise İran’da göre çok daha az. İran 2023’te toplam 10,3 milyar dolar ayırırken dünya sıralamasına ise geçen yıla göre yedi basamak yükselerek 26. oldu. İran’ın askeri harcamaları 2022’ye göre çok fazla artmadı. Ancak son İsrail ile yaşadığı çatışma ve gerilim nedeniyle bu yıl içinde bütçedeki payı artırması bekleniyor.
KONTROLSÜZ “ETKİ TEPKİ SARMALI”
Dünyadaki aşırı silahlanma halen devam eden savaşlara yenilerinin ekleneceğinin de habercisi. Zira özellikle NATO şemsiyesi altındaki batılı emperyalist devletler askeri güçlerini va kapasitelerini arttırıyor.
Sipri Askeri Harcamalar ve Silah Üretimi Programı’nın baş araştırmacısı Nan Tian, Almanya’da yayınlanan Süddeutsche Zeitung‚a yaptığı açıklamada, dünyadaki barış ve güvenliğin her bakımdan kötüye gittiğine dikkat çekerek, 2009’dan bu yana öngörülmez bir sürecin yaşandığına işaret ediyor. Tian, değişken jeopolitik durum göz önüne alındığında, devletler silahlanma yarışıyla kontrol edilemez bir „etki-tepki sarmalı“ riski taşıdığına dikkat çekiyor. İran ile İsrail arasında yaşanan son gelişmeler de bunun örneği olarak gösterildi.
TÜRKİYE’NİN ASKERİ HARCAMALARI DA ARTIYOR
Son yıllarda silahlanma sanayisini güçlendiren Türkiye’de askeri harcamalarını 2023’de 2022’e göre önemli oranda arttırdı. Spiri’nin verilerine göre Türkiye 2023’te toplam 15,8 milyar dolar askeri harcamalara ayırırken 2022’ye göre yüzde 37 artış sağlandı. Türkiye’nin askeri harcamaları 204’de göre ise yüzde 59 arttı. Türkiye’nin askeri harcamalarının GSYİH’sına oranı 2014’te yüzde 1,9 iken bu oran yüzde 0,4’lük düşüşle 2023’te yüzde 1,5 oldu.
