YÜCEL ÖZDEMİR
Haziran ortasında başlayan ve 14 Temmuz’da sona erecek Avrupa Futbol Şampiyonası’nda, çoğunluk kimin şampiyon olacağına, hangi futbolcunun başarılı, hangisinin beklentilerin altında kaldığına odaklanmış durumda. Ancak maçların oynandığı stadyumlardaki reklam panolarından ekranlara yansıyanlar da dikkat çekici. Bunların başında ise şampiyonaya sponsor olan tekeller geliyor. Şampiyona Almanya’da oynandığı için Alman tekelleri durumdan yararlanarak markalarını dünyaya tanıtmanın peşinde. UEFA ile yapılan ana sponsorluk anlaşmasında dikkat çeken Alman tekelleri Telekom, Deutsche Bahn, Adidas, Ergo, Lidl, Wiesenhof ve Bitburger. Ancak Alman tekellerinden daha fazla dikkat çeken ise Çin tekelleri AliExpress, AliPay, BYD, Hisense, Vivo. Alman basınında yer alan haberlerde UEFA’nın toplam 13 uluslararası sponsorunun beşi Çin’den. Bu da sponsorların yaklaşık yüzde 40’ının Çinli tekel olduğu anlamına geliyor.
Daha önceki turnuvalardan farklı olarak Çin tekellerinin ekranlarda fazla görünmesi dikkatleri çekiyor. Üstelik tam da AB’nin Çin ile ticari ilişkileri sınırlandırmayı, gümrük duvarlarını yükseltmeyi tartıştığı bir dönemde.
Avrupa Futbol Şampiyonası’na sponsor olan Çin tekellerinin faaliyet alanları ve hedefleri şu şekilde:
AliExpress: Amazon’a benzer internet üzerinden satış yapan dünyanın en büyük tekellerinden biri olan AliExpress, 2010 yılında kuruldu ve Alibaba Grubu’na ait. Şirket tam 16 dilde faaliyet sürdürüyor ve dünyanın her yerine internet üzerinden satış yapıyor. Birçok işlemde gönderme parası almıyor. Bu nedenle Amazon başta olmak üzere birçok batılı tekele rakip. Bu nedenle dünyanın diğer bölgelerinde de aktif olmak, satış yapmak için uluslararası bir platform olan şampiyonada en fazla sponsorluk harcaması yapan şirketlerden birisi oldu.
AliPay: AliExpress gibi Alibaba Grubu’na ait olan AliPay, aplikasyon üzerinden ödeme işlemleri yapıyor. İnternet üzerinden yapılan alışverişler AliPay ile ödenebiliyor. Kullandığı alanlar ise oldukça yaygın. Çin dışında 8 milyona yakın müşterisi var. Önümüzdeki dönemde batılı kapitalist ülkelerde mali açıdan krizlerin yaşandığı durumda Çin devletinin desteğini alan AliPay, genişleyen bir ödeme platformu olabilir.
BYD: Çin’in en büyük otomobil tekeli olan BYD, son yıllarda yan kolu BYD Company Ltd. tarafından üretilen elektrikli araçları Avrupa pazarına satmasıyla dikkat çekiyor. Avrupa’daki otomobil tekellerinin en önemli rakiplerinden birisi. Önümüzdeki yıllarda Avrupa’daki pazar payının büyümesi bekleniyor. Bunun farkında olan AB, 5 Temmuz’dan itibaren Çin’den gelen elektrikli araçlardan daha fazla gümrük vergisi alınmasını kararlaştırdı. Alınacak vergi oranı yüzde 19.9 ile 37.6 arasında değişiyor. Çin, DTÖ bünyesinde bir çözüm bulmaya çalışıyor. BYD yaptığı sponsorluk sayesinde Avrupa’da daha fazla tanınırken, yüksek vergiler satışını engelleyebilir. Vergiye rağmen başta Almanya olmak üzere AB tekelleri tarafından üretilen araçlardan ucuza mal edilmesi durumunda pazar kavgası sertleşmeye devam edecek.
Hisense: Çin’in liman kenti Qingdao’da merkezi bulunan ve elektrikli ev aletleri üreten Hisense, dünyadaki en büyük tekellerden biri olma özelliği taşıyor. Özellikle televizyon üretiminde isim yapmış durumda. Üçüncü kez UEFA tarafından düzenlenen Avrupa şampiyonasına sponsor olan tekelin 80 bin çalışanı var. Spor, Hisense’in küresel büyümesi ve dünya çapında marka bilinirliği oluşturması için kilit önem taşıyor.
Vivo: Çin’in en büyük telefon üreticisi olan tekel, 2020’de de Avrupa Futbol Şampiyonası’na sponsor olmuştu. Yaptığı reklamlar sayesinde tekel tarafından üretilen telefonlar dünya çapında tanınmaya başlandı. 2023’ün sonundaki verilere göre dünya telefon pazarının yüzde 7,4’ü Vivo tekelinin elinde. Keza 2018’de Rusya’da yapılan Dünya Futbol Şampiyonası’nda da sponsor olmuştu. Yaptığı sponsorluklar dünyadaki pazar payının artmasına yardımcı oldu.
Daha önce büyük spor müsabakalarında yaptıkları reklamlar sayesinde pazar paylarını arttıran Avrupa ve ABD’li tekellerin son yıllarda Çin tekellerinin gerisinde kaldığı görülüyor. Bunun başlıca nedeni ise devlet desteği nedeniyle ekonomik olarak daha güçlü olmaları. Ekonomik açıdan rekabet koşulları zorlaştığı için Çin’de insan hakları ihlallerinin yapıldığı ve sponsor tekellerin de bu politikanın parçası haline geldiği eleştirileri yapılıyor. Ancak bütün bunlara rağmen, UEFA verilen maddi destek nedeniyle Çin tekellerinden vazgeçmiyor. Bu şampiyonada UEFA’nın ne kadar sponsorluk geliri elde ettiği ise belirsiz. Resmi bir açıklama yapılmış değil.
2016’da Fransa’da düzenlenen Avrupa Şampiyonası’nda sponsorluk ve lisans ücretlerinden elde edilen gelir yaklaşık 480 milyon euroya ulaşmıştı. 2018’de Rusya’da düzenlenen Dünya Kupası’nda ise sponsorluk gelirleri yaklaşık 1,6 milyar ABD doları olmuştu. Pandemi nedeniyle 2021’de İngiltere’de gerçekleşen Avrupa Şampiyonası’nda sponsorluktan yaklaşık 500 milyon euro gibi yüksek bir gelir elde edilmişti. Bu yıl miktarın daha yüksek olduğu tahmin ediliyor.
Bir ay süren Avrupa Futbol Şampiyonası sırasında sıradan vatandaşlar ülkelerinin takımlarını tutarak kimi zaman üzülüp kimi zaman sevinirken, UEFA topladığı sponsorluklar ve yayın hakları nedeniyle hep sevinen taraf oldu. Sponsor olan tekellerin hangi ülkelerden geldiği ise pek önemli değil. Yeter ki parayı versinler hesabıyla yola çıkılıyor. Sponsorlar parayı verdikten sonra sıra UEFA’nın düdüğü çalması daha kolay oluyor. Zira, UEFA ve sponsor tekeller için bu bir aylık süre daha fazla para kazanma, pazar payını büyütme anlamına geliyor.
