Selçuk Kozan
Avrupalı sömürgeciler Afrika’da sadece talan ve katliam yapmakla kalmadılar, bu ülkelerden paha biçilmez sanat eserlerini, kültürel-tarihsel mirası binlerce kilometre uzağa, Avrupa’ya taşıdılar. Bir kıtanın birikmiş bütün değerleri yok edildi.
Sömürgecilerin Afrika´dan götürdüklerinin listesi rakamlarla ifade edilemiyor.. Afrika’nın tarihi sanat eserleri şimdi tüm dünyaya dağılmış durumda. Başta Fransa, Almanya ve İngiltere olmak üzere binlerce sanat eseri bu ülkelerin müzelerinde sergilenirken bir kısmının akibeti ise bilinmiyor.
Son yıllarda Avrupa’da, özellikle Fransa ve Almanya’da bir çok tarihçi Afrika’dan çalınmış eserlerin iadesini tartışıyor.
Afrika´nın kültürel mirası olan sanat eserlerinin iadesi için bir çok çalışma yapılırken, bazı istisnalar hariç devletler bu konuda bir adım atmış değil. Afrika’nın bu eserleri koruyamayacağını, Avrupa’da kalmasının daha doğru olacağı ifade ediliyor!
Kasım 2018’de Senegal hükümeti, Fransa’dan sömürge döneminde ülkeden çalınan eserlerin iadesini talep etmişti. Daha sonra bir çok Afrika ülkesi de Avrupa’dan iade taleplerini dile getirdiler.
Fransa Cumhurbaşkanı Macron, sömürge döneminden kalma Afrika ülkelerine ait tarihi eserleri iade edeceğini belirtmiş ve ilk olarak Benin’den kaçırılan 26 eserin iadesinin gerçekleşeceğini duyurmuştu.
Benin bronzları
- Yüzyıl’dan kalan Benin bronzları Afrika tarihinin sömürge soygununun en ünlü eserleri arasında sayılıyor. Londra’daki British Müzesi ve Berlin’deki Etnoloji Müzesi en büyük bronz koleksiyonuna sahip müzelerin başında geliyor.
Benin Bronzları 1897´de İngilizlerin, şimdi Güney Nijerya´da bulunan Benin İmparatorluğu’nu işgali sırasında el konulan bronzlardır. Askeri birlikler ülkeyi acımasızca yıkıp yaıkmış, binlerce Benin’liyi öldürmüş ve Afrika´nın en zengin kültürlerinden birini yok etmişlerdi. Benin bronzları olarak tanımlanan ve sayıları binleri bulan bu plakalar ve heykeller Avrupa ve Amerikan müzelerine taşındı. Bir kısmı da Almanya’nın Manheim şehrindeki Reiss–Engelhorn müzesinin depolarında saklanmakta.
Afrika’nın batısı ve kuzeyinde 1524 yılında başlayan, 20’den fazla ülkede sömürgesi olan Fransa’nın elinde Afrika’dan çalınmış 46 bin eser olduğu tamin ediliyor. Keza İngiltere ve Almanya’da da binlerce çalınmış eser bulunmakta.
Almanya’nın sömürge soygunu
Almanya’da müzelerde sergilenen eserler haricinde müze depolarında saklanmış Afrika’ya ait binlerce eser bulunuyor. Mainzli tarihçi Dr.Bernhard Gißibl uzun yıllar çalınmış eserler üzerine yaptığı çalışmalarla gün yüzüne çıkmamış eserleri inceleyerek, Almanya’da yeniden bir tartışma başlattı. Manheim Reiss–Engelhorn müzesi üzerine yaptığı araştırmada depoda sergilenmemiş 1000’e yakın eser bulundu. Bunların Afrika işgalinde Theodor Bumiller tarafından çalınan eserler olduğu anlaşıldı. Dr. Gißibl, Bumiller’in müzede saklı olan orijinal günlüğüne ulaşarak, bir çok bilgiye ulaştı.
Theodor Bumiller kimdir?
Theodor Bumiller Alman sömürge tarihindeki en acımasız figürlerden biriydi. Irkçı ve Afrika maceracısıydı. Almanya’nın Doğu Afrika işgali döneminde “İmparatorluk Koruma Gücü” adına cephede yer aldı. Yaptığı askeri baskınlarla onlarca katliama adını yazdırdı. Bu baskınlarda yüzlerce tarihi eseri de memleketi olan Manheim’a taşıdı.
Manheim Reiss–Engelhorn müzesi
Bumiller mirası olarak bilinenler sadece bu eserlerden ibaret değil. 1911’deki Afrika seferi sırasında çalınan ve Thorbecke koleksiyonu diye bilinen eserler de bu müzenin deposunda bulunuyor. Ayrıca Almanya’daki Benin bronzları, 1925 yılında Berlin’den, 1935 yılında da Karlsruhe’den Naziler tarafından Mannheim’e getirildi.
Dr. Gißibl, Almanya’da bir çok müzede saklı kalmış ve sergilenmemiş eserlerin olduğunu iddia ediyor ve Bumiller gibi ırkçı bir sanat hırsızının mirası hakkındaki soruları cevaplamaya çalışıyor.
Afrika ülkeleri, kültürel mirası olan sanat eserlerinin iadesi için yoğun çaba harcarken, iade talepleri birçok Avrupalı tarihçi ve sanatçı tarafından da destekleniyor.
Çünkü bu eserler antik Afrika toplumlarını oluşturan aileler, klanlar, köylerin tarihi belgeleri ve değerlerini ifade ediyor. Bir kıtayı sadece katliamlarla değil, tarihi belleğini de silerek yok eden Avrupalılar, iade taleplerine ise pek yanaşmıyor ve göstermelik olarak bazı eserleri iade ederek, kültür soygunu ve talanının üstünü örtmeye devam ediyor.
