Fuat Filizler
Dahi Macar besteci ve piyano virtüözü Franz Liszt’in 7 bölümden oluşan senfonik şiir çeşitlemelerinin (Bir Gezginin Albümü) ilk bölümü, „Lyon“ başlığını taşıyor.
„Lyon“, bir profesyonel müzisyen tarafından bestelen ilk devrimci işçi marşıdır. Lyon senfonik marşı, Lyon’da ipek dokuma işçilerinin 1834 ayaklanmasını anlatır. Ana teması Lyon işçilerinin „Çalışarak Yaşamak ya da Savaşarak Ölmek“ sloganı üzerinden işlenir. Ayaklanarak dokumacı kasabasını ele geçirip bir yerel işçi komünü oluşturan işçilerin üzerlerine gönderilen 20 bin kişilik orduyla silahlı barikat çatışmalarını anlatır.
Lyon’un ipek dokuma kasabası Croix’da dokuma atelyelerinde, 8 bin dokuma ustası, 30 bin çırak, Jakarlı dokuma tezgahı bakım-onarım işçileri, çözgücü kadın işçiler, boya işçileri, ipek böceği çiftliklerinde kadın işçiler dahil 60 bine yakın işçi çalışıyordu. Patronlar tarafından ücretlerin sert biçimde düşürülmesine (ve Temmuz Monarşisi’nin Cumhuriyetçi işçilere dönük baskılarına) karşı 1831 ve 1834’te iki kez ayaklandılar. 1834 ayaklanmasında yakındaki askeri cephaneliği basıp silahlandılar, kasabanın tüm yönetim binalarını ele geçirip patron, tüccar ve yetkilileri kovdular, bir işçi meclisi oluşturdular. (Bu, aslında Paris Komünü öncesinde, bir dokumacı kasabası ölçeğinde, 5-6 gün süren ilk işçi komünü girişimidir.) Üzerlerine 20 bin kişilik ordu gönderildi, 600 işçi öldürüldü, 10 bin işçi tutuklanıp hapsedildi, binlerce öncü işçi sınır dışı edildi.
ÜTOPİK SOSYALİZMDEN ETKİLENDİ
Liszt, varlıklı ve soylu bir aileden gelmesine karşın, bir müzik dahisi olarak tanındığı ilk gençliğinde çingene müziğine ve halk şarkılarına ilgi duydu. Saint-Simon’ın ütopik sosyalizminden etkilendi. Paris’te Wagner, George Sand gibi sanatçılarla; Lamenais gibi radikal siyasal düşünürlerle etkileşim içinde, müzikte romantizmden modernizme geçişin hem teknik-müzikalite hem de siyasal-tematik olarak çığır açıcı öncüleri arasında yer aldı.
Parmaklarını, geliştirdiği yeni piyano çalma tekniğine göre yeterince açamadığı için sık sık parmak aralarındaki derileri keserek konserlere çıkmasıyla da ayrıca ünlüdür.
Fransa’da 1830 devriminin ardından bir „Devrim Senfonisi“ yazmaya başlamıştı. Ama bunu, başa geçen Temmuz Monarşisi’nin Cumhuriyetçileri ve işçileri ezme politikası karşısında hayal kırıklığıyla tamamlamamıştı. Liszt’in (Macar Devrimi temaları içeren) Macar Rapsodisi ve C minör Piyano Konçertosu, senfonik müziğin başyapıtları arasında kabul edilir. Dante’nin İlahi Komedyası üzerine bestesi de muhteşemdir.
Lamenais, Liszt’i Lyon işçi marşını yazmaya teşvik eden devrimci-demokrat düşünürdü. Lamenais, Fransız burjuva devrimi ardından özel mülkiyet ve servet eşitsizliğini eleştirmiş, 1830 devriminin ardından (bir rahip olduğu halde) papalığı ve monarşileri sert biçimde eleştirmiş, 1830 devriminde kilise ve devletin ayrılmasını savunmuştu. Lamenais Lyon işçi ayaklanmalarını destekledi ve tutuklanan işçilerin savunuculuğunu üstlendi. Lamenais, Fransa’da 1848 devriminin de önde gelen sözcülerinden ve kurucu meclis üyesiydi.
Liszt, Lyon başlıklı senfonik marşı Lyon İşçileri ile birlikte Lamenais’ye adamıştı. Lizst, 1835 ve 1837’de iki kez Lyon’a gitti, Lyon’da işçilere dayanışma ve moral konserleri verdi, tutuklanan işçilerin aç sefil çocuklarını yaşatmak için organizasyonlar yaptı.
Franz Liszt Lyon’lu dokumacıların savaşımını anlatan senfonik marşı 1835’te yazdı. Heinrich Heine ise, 4 yıl sonraki Silezyalı Dokumacılar ayaklanması üzerine, daha çok bilinen Dokumacılar şiirini („Sana bir kefen dokuruz“), 1840’ta yazdı.
