MESUT BAYRAKTAR
Hapishanede, bir roman ya da bir şiir ruhun sığınağı haline gelebilir, mağlupların dayanıklılık kazanabileceği ve mücadele için güç toplanacağı politik bir geri çekilme alanına dönüşebilir. Siyasi tutukluların yazılı ürünleri, her şeyden önce Rosa Luxemburg’un „Hapishaneden Mektuplar“ı bunu doğrulamaktadır. Edebiyat sevgisinden dolayı 1915’ten 1918’e kadar tutuklu kaldığı süre boyunca tutkulu bir şair oldu. Kitap, şüphesiz o zamandan beri dünya edebiyatı kütüphanesine ait.
DÜNYA TARİHİNİN İKİLEMİ
4 Ağustos 1914’te Reichstag’daki SPD parlamento grubu savaş kredilerini onayladı. SPD liderliği, imparatorla, emperyalist dünya katliamı sırasında taleplerden ve grevlerden vazgeçtiği bir „ateşkes“ yaptı. Sonra Sosyalist Enternasyonal sessizce çöktü ve Temmuz 1914’ün sonunda kanlı dünya savaşı başladı. Aynı yıl Rosa Luxemburg “itaatsizliği kışkırtmaktan” hapis cezasına çarptırıldı. Hastalığı ve duygusal şokları nedeniyle 31 Mart 1915’e kadar hapis cezasının ertelenmesine karar verildi. Bununla birlikte, o gün Clara Zetkin’le birlikte uluslararası kadın barış kongresi için hazırlık yapmak için Hollanda’ya gitmek istemesine rağmen 18 Şubat 1915’te aniden tutuklandı. Bir yıl sonra serbest bırakıldı ve savaşın gerici doğasını ortaya çıkardığı, „burjuva toplumsal düzen“ ve SPD ile hesaplaştığı „Sosyal Demokrasinin Krizi“ broşürünü yayınladı. SPD liderliğinin reformistliğine karşı ustaca polemiklere ek olarak, “dünya tarihinin ikileminin” uçlaştığını belirtiyor: “ya emperyalizmin zaferi ve her türlü kültürün çöküşü (…). Veya sosyalizmin zaferi” diyordu.
Arkadaşı Paul Frölich’e göre broşür „binlerce illegal savaşçının silahı oldu“. Sadece üç ay sonra, anti-militarist çalışması ve bir devrimci olarak korkusuz tavrı nedeniyle “korumacı tutukluluk”la devre dışı bırakıldı. Hapis cezası 9 Kasım 1918’e kadar sürdü. Bu süre zarfında Berlin, Wronke ve Breslau’daki hapishane hücrelerinin soğuk duvarları arasında arkadaşlarına gizlice mektuplar yazdı. Etkileyici „Hapishaneden Mektuplar“, en derin insancıllığın şiirsel bir ifadesi ve tüm canlılarla sarsılmaz bir bağdır. Rahatlatıcı bir bekleme, nazik bir erteleme istemeyen, sadece şimdi ve burada mevcut olan devrimin yaşamı şiirleşti.
DÜNYA GÖRÜŞÜ OLMADAN GERÇEKÇİ EDEBİYAT OLMAZ
Rosa Luxemburg 1917’de Wronke’den Sonja Liebknecht’e şöyle yazdı: „Ne okuyorum? Temelde doğa bilimi: Bitki coğrafyası ve hayvan coğrafyası.“ Ama hepsi bu kadar değildi. Buna ek olarak, sayısız roman ve şiiri yutar gibi okudu, arkadaşından yeni edebiyat, „belki Th[omas] Mann’dan bir şeyler“ ya da „Shakespeare üzerine çalışmaları“ nedeniyle, İtalyan ve İspanyol tiyatrosundan öyküler. Sonunda arkadaşına sorar: “Shakespeare hakkında ne düşünüyorsunuz?” Bu tür taleplere ek olarak, şiirlerin kopyalarının gönderilmesini istedi. Arkadaşının melankolisiyle ilgili olarak Dostoyevsky’nin “Karamazov Kardeşleri”nden Madame Chochlakowa’ya atıfta bulundu, bir seyahat yazısı için Holderlin’e teşekkür etti. Eduard Morikes’in dalgacı şiirlerine, Arno Holz’un „Phantasus“u, Johann Schlaf’ın „Baharı“ ve aslında pek sevmediği, aranan, rafine ve belirsiz bulduğu anlamadığı Hugo v. Hoffmannsthal’ın keşfettiği bir şiirine hayranlığını belirtti.
Mektupların çoğu, onun edebiyat hakkındaki derin duygularını yansıtan aforistik yorumlar da içeriyor. İngiliz yazar John Galsworthy’nin “Zengin Adam“ının “parlak” olduğunu, “elbette aynı yazarın” Weltbrüder ”romanını“ çok daha az ”beğendiğini,“ çünkü orada sosyal eğilimin daha baskın olduğunu belirtiyor: “Romanda eğilimleri değil, sanatsal değeri ararım.”
“Galsworthy”, Bernard Shaw ile benzer ve aynı zamanda Oscar Wilde gibi, (…) çok zeki, rafine, ama her şeye gülümseyen bir şüphecilikle yaklaşan bıkkın bir kişi. Ancak gerçek bir sanatçı, „kendi yarattıklarıyla asla dalga geçmez.“ Büyük bir hiciv örneği olarak, Gerhart Hauptmann’ın „Emanuel Quint“inden, „modern toplumdaki en kanlı hiciv“ olarak söz eder. „Ama Hauptmann sırıtmaz; sonunda titreyen dudakları ve gözyaşlarıyla parıldayan kocaman gözleri ile ayakta durur.” Luxemburg için sanatsal gerçekçilik, bir romanda sosyal ve politik eğilimlere yapılan vurgudan daha önemlidir.
Böyle bir gerçekçilikte belirleyici nedir? Luxemburg, zamanının şairlerine karşı önyargılı olmasa da, 1917’de bir mektupta, „Goethe ve Mörike’ye geri döndüğünü“ kabul etti. Şöyle yazdı: “Bu doğru: Formun mükemmel ustalığından, şiirsel ifade araçlarından ve görkemli, asil bir dünya görüşünün eksikliğinden biraz korkuyorum. (…) Genellikle harika ruh hallerini yeniden üretiyorlar. Ama ruh halleri insanı yaratmaz.”
Başka bir deyişle: Anlatının her ayrıntısını esrarengiz bir şef gibi bir bütün halinde yapılandıran ve onu insan türünün tarihiyle bir anlam bağlamına dokuyan dünya görüşü olmadan gerçekçi edebiyat olmaz. Genellikle kimlikler içinde kaybolan çağdaş edebiyat, bir dünya kavramının eksikliğinden muzdariptir. Ama kimlikler insanı yaratmaz.
BUFALO HİKAYESİ
1917 Aralık ayının ortalarında, Breslau’daki hapishane hücresinde, Luxemburg, arkadaşına dünya edebiyatı ayarında kısa bir öykü yazdı: Askerlerin kırbaçlarına „siyah yüzündeki bir ifade ve nazik siyah gözlerle“ tahammül eden bufolanın hikayesi“.
Rosa Luxemburg’un bu hikayesi toplumsal kurtuluş için, nihayet acı içinde, güçsüzlük içinde, Goethe’nin „Faust“u gibi özlem içinde mücadele eden, o zamanlar olduğu gibi bugün de burjuva sınıf şiddetinden kanayan sömürülen ve ezilenlerin durumuna bir benzetmedir. Rosa Luxemburg cellatlar tarafından arkadan, sinsice öldürüldü.
Rosa, edebiyat, 150. yaş gününüzden sonra bile devrimin yaşamını garanti ediyor!
(Çeviren: Semra Çelik)
