Selçuk Kozan
Bilim ve teknoloji alanında sarsıcı ve sayısız buluşa imza atan, bugün kullandığımız birçok teknolojik aletin temelini atan, fakat ders kitaplarında bile adı çok az geçen bir dahiden bahsedeceğiz.
Örneğin radar, florasan, uzaktan kumanda, röntgen cihazı, hız ölçer, otomobillerdeki ateşleme sistemi, neon ışıkları, elektron mikroskobu ve mikrodalga fırınını Tesla’nın icat ettiğini bilenlerin sayısı maalesef sınırlıdır. Televizyon ve radyo yayınlarında kullanılan kablosuz iletişimin patenti de Tesla’ya aittir. Lazer teknolojisi, robot teknolojisi, MR cihazı ve deprem ölçer de Tesla’nın teorileri kaynak alınarak üretilmiş projelerdir.
Radyoyu Marconi icat etti sanılır. Tesla, radyo ve telsize ilişkin antenlerden, radyo alıcılarına kadar her şeyi keşfetse de, onun keşiflerini yakından takip eden Guglielmo Marconi tarafından çalınır. Tesla Marconi için şöyle demişti, “Marconi iyi bir adam. Bırakın devam etsin. Benim patentlerimin 17 tanesini kullanıyor”.
Nikola Tesla, 1856’da Hırvatistan’da dünyaya gelir. Papaz olan babasının en büyük isteği oğlunun da papaz olmasıydı. Tesla ise mühendis olmak ister. Tüm çabalarına rağmen babası izin vermez. Tesla çocuk yaşta kendi oyuncaklarını yapar ve bütün gününü doğada geçirerek kendince olup biteni anlamaya çalışır. Tesla birçok kez ölümcül hastalıklara yakalanmasına rağmen her defasında kurtulmayı başarır. Bir gün ağır hastayken ve doktorların umudunu kestiği bir anda, Tesla babasına seslenerek “eğer mühendis olmama izin verirsen iyi olacağım” der. Babası dayanamaz ve ‚tamam‘ der. Kısa sürede Tesla iyileşir ve okula başlar. Liseden sonra annesinin desteğiyle 1875 yılında Avusturya Graz Politeknik’te Elektrik Mühendisliği bölümünde okumaya başlar.
Daha sonra babasının isteği üzerine Prag’ta öğrenimini sürdürür. Babası ölünce okulu bırakır ve 1882 yılında Paris’e taşınarak Continental Edison Şirketi’nde çalışmaya başlar.
Amerika Yılları ve Edison’la savaşı
Tesla, 1884 yılında eski patronu Charles Batchelor’un isteği üzerine Thomas Edison’un yanına Amerika’ya gönderilir. Tesla’ya bir referans mektubu verilir ve bu mektupta şunlar yazılıdır. “iki tane büyük adam tanıyorum; biri sensin, diğeri de bu genç adam…”
Edison’un yanında işe başlayan Tesla durumdan pek memnun değildir. Edison’un şirketinde çalışırken aynı zamanda yeni teoriler geliştirir, fakat imkan bulamadığı için bunları hayata geçiremez.
Edison’a ait olan şirket sadece bir caddeyi aydınlatıyordu. 110 volt ile çalışan bu doğru akım dağıtım sistemi, uzak mesafeler için yeterli değildi. Tesla burada basit elektrik işlerini yapıyordu. Alternatif Akım fikrini Edison’a ilettiğinde, olumlu bir cevap alamaz. Gereksiz teorilerle vakit kaybetmemesini öğütler. Bir süre sonra Edison Tesla’ya iş teklifinde bulunur. Edison, verimsiz motorların ve jeneratörlerini geliştirmesi karşılığında 50 bin dolar teklif eder. Tesla’nın bu parayı çok ihtiyacı var. Çalışmalarını hayat geçirmek için iyi bir fırsattır. O güne kadar haftalık 18 dolar’a çalışır. Kabul eder ve 1 yıl boyunca çalışır. Bu işte Edison çok büyük paralar kazanır. Tesla parasını almaya geldiğinde büyük bir şok yaşar. Edison’dan şu cevabı alır. “Amerikan şakalarından anlamıyorsun”! Parasını alamayan Tesla, işi bırakır.
Tesla’nın yükselişi
1 yıl boyunca iletim kabloları için kazı çalışmalarında zor koşullarda işçilik yapar. Sonra çalıştığı şirketin sahibi George Westinghouse, Tesla’ya laboratuvar kurması için maddi destek sağlar ve yıllardır hayal ettiği laboratuvarını kurar. Geliştirdiği alternatif akım üreteçleri, transformatörleri ve motorlarına ilişkin buluşlarının patentlerini 1885 yılında George Westinghouse’a satar. Doğru akımda ısrar eden Edison Tesla’nın yükselişini hazmedemez.
Alternatif akımın insanlara zarar verdiğini öne süren Edison, Tesla’nın aleyhine karalama kampanyalarına başvurur. Derhal yasaklanmasını ister. Zengin olan Edison gazetelerde Tesla’yı karalayan yazılar yazar. Hatta alternatif akımın ne kadar zararlı olduğunu ispatlamak için, idam mahkumları üzerinde dener.
Tesla 1893 yılında düzenlenen Chicago Elektrik Fuarında, alternatif akımla ilgili bir gösteri yaparak insana zarar vermediğini ispatlar. Akımın vücudundan geçmesine izin verir, böylece alternatif akımın güvenli olduğunu kanıtlar. Tesla 5 yıl içinde 22 ABD patenti alarak dünyanın en değerli patentlerinin sahibi olur.
Tesla’nın büyük buluşu: Niagara Şelaleri
Tesla’nın asıl büyük başarısı Niagara Şelaleleri’nden elektrik elde etmesi olacaktır. İhaleye Edison’nun şirketiyle beraber Tesla da girer. Edison’nun tüm engellemelerine rağmen Tesla ihaleyi kazanır. 1896 yılında şelale sularının dövdüğü türbinler 5000 beygir gücündeki motorları çalıştırıyordu ve bu, enerji transformatörlerin yardımıyla 22.000 Volta ulaşıyordu. Elektrik çağı başlamıştı.
Kazanan alternatif akımdı. Edison yenilmişti ve şirketi giderek eriyordu. Amerika kıtasını buharlı lokomotiften ve raylardan sonra en çok değiştiren yeniliklerden biri oluyordu. Alternatif akım, şehirleri geliştiriyor ve yeni bir çağ başlıyordu. Bugün evlerimizde kullandığımız elektrik de temelde Tesla patentlerine dayanan sistemler sayesinde bize ulaşmaktadır.
Nobel Ödülünü reddetti
Amerika’nın en büyük mucidi olma konusunda Tesla’yı kendisine rakip gören Edison, Tesla’nın akım teorisinin gülünç bir şekilde çok daha basit versiyonunu yaparak, Nobel ödülüne Tesla ile birlikte aday oldu. Tesla ise bu ödülü almayı reddetti.
Tesla şirketlere milyon dolarlar kazandırdı. Kendisi ise bütün paralarını yeni buluşlar için harcadı. Paraya hiç değer vermedi. Bütün ömrü laboratuvarlarda geçti. En büyük hayali kablosuz elektrik sistemini kurup bütün dünyanın ücretsiz faydalanmasıydı. Bunu deneylerinde başarmıştı fakat büyük şirketlerin engellemeleri bu hayalinin gerçekleşmesini sağlayamadı.
4 Ocak 1943 yılında bir otel odasında öldüğünde geride hiçbir serveti yoktu. Bütün parasını çalışmaları için harcamıştı. Tesla buluşlarından kişisel menfaat elde etmeyi hiç düşünmedi. Şirketler ve patentlerini çalan insanlar onun fikirleriyle milyon dolarlar kazanırken o beş parasız kalmıştır. Paraya ilişkin de şöyle der:
“Para insanların kendine biçtiği kıymete haiz değildir. Benim bütün param deneylere yatırılmıştır. Bunlarla yeni keşiflerde bulunup insanoğlunun yaşamını biraz daha kolaylaştırmasını sağlıyorum.”
Öldüğü gün New York Belediye Başkanı Fiorella LaGuardia, Tesla için radyoda yayınladığı konuşmasında şöyle der: Bugün dünyamızdan Tesla’nın icatlarını çıkarırsak endüstrinin çarkları dönmeyi bırakacak, trenlerimiz ve arabalarımız duracaktır. Kasabalarımız karanlığa gömülecek, değirmenlerimiz ve fabrikalarımız işlerliğini kaybedecektir. Fakat Tesla ölmedi. Tesla’nın gerçek ve önemli yanı, uygarlığımızın, günlük hayatımızın büyük başarılarında yaşıyor.
Tesla’nın savaşa ilişkin çağrısı
Tesla ölümünden birkaç hafta önce anavatanındaki yurttaşlarına savaşa ilişkin bir çağrı yayınlar. Belgrad’daki müzede halen bir kopyası olan çağrıda şunlar yazılıdır: “Bu savaştan yeni bir dünya, insanlığın fedakarlıklarına layık olan bir dünya doğmalıdır. Bu dünyada hiçbir zayıf, güçlüler tarafından hiçbir iyi, kötüler tarafından sömürülmemelidir. Düşüncenin sanatın ve bilimin ürünleri insan hayatının iyileştirilmesi ve güzelleştirilmesi için kullanılmalıdır. Yoksa bireylere parasal zenginlik sağlamak için değil. Bu yeni dünya ezilmişlerin ve sömürülmüşlerin değil, özgür insanların ve ulusların eşit saydığı bir dünya olmalıdır.”
